پیشگفتار
در این نوشتار به معرفی ساز دوتار پرداخته‌ایم به علت شباهت ظاهری میان این ساز باتنبور بعضا متوجه فرق این دو نمی‌شوند مقایسه این دو ساز را در نوشتار حاضر بخوانید و انواع دوتار را بشناسید.
دوتار
ساز دوتار در خانواده‌ای از سازها قرار می‌گیرد که اصطلاحا زهی زخمه ای نامیده می‌شوند. نوازندگان عموما به عوض مضراب از ناخن برای زخمه زدن بهره می‌گیرند. قسمتی شبیه به گلابی شکم ساز دوتار را تشکیل می‌دهد و دسته ساز تقریبا بلند است در انواعی از دوتار که دستان بندی می‌شوند چیزی بین 17 تا 20 دستان را داراست در گونه‌هایی از دوتار که مربوط به جنوب ایران هستند دستان بندی نمی‌شود.
مقایسه دوتار و تنبور
دوتار و تنبور دو سازاند که از جهاتی به یگدیگر شباهت دارند. در جدول زیر به مقایسه این دو ساز پرداخته ایم.
| دوتار | سه تار | |
| شکل کاسه | شبیه گلابی | شبیه گلابی |
| جنس کاسه | توت | توت |
| ابعاد دسته | بلند | بلند |
| جنس دسته | گردو یا زردآلو | گردو یا زرد آلو |
| تعداد سیم | دو سیم | سه سیم |
| سیم گیر/خرک/شیطانک | مشابه | مشابه |
اجزای دوتار
کاسه از اجزا مهم ساز دوتار است عموما برای ساخت آن از چوب توت بهره می‌گیرند همچنین برای صفحه ساز نیز از چوب توت استفاده می‌شود. و برای دسته ساز دوتار از چوب درخت زردآلو استفاده می‌شود.
شیوه نواختن دوتار
عمدتا در دوتار دوسیم بایکدیگر نواخته می‌شود و نواختن سیم بصورت تکی کمتر رخ می‌دهد. در نواحی شمالی خراسان و ترکمن صحرا نوع نواختن فوق مرسوم‌تر است و چیزی که به گوش می‌رسد موسیقی دوصدایی است که از هارمونی برخوردار است. پنجه زدن شیوه‌ای است که دست نوازنده به ساز برخورد نمی‌کند و صدای حاصل بگونه‌ای لطافت دارد. صدای ویژه دیگری حاصل برخورد دست به سیم و صفحه است. این دو نوع صدا از شاخصه‌های شخصیتی و صوتی دوتار است.
- دوتار در نواحی مختلف ایران انواع متفاوتی دارد که شمال:
- دوتار مازندرانی: حدود ساری -بهشهر
- دوتار ترکمنی: گلستان و ترکمن صحرا
- دوتار کتولی: در منطقه علی آباد کتول
- دوتار خراسانی شرق: تایباد، خواف، تربت جام، کاشمر
- دوتار خراسان شمالی: شیروان، اسفراین، قوچان، دره گز، نیشابور، بجنورد
تعداد پرده‌های متفاوت از وجوه تمایز این دوتار هاست.
کوک دوتار
وجه دیگر تفاوت دوتارهای مناطق مختلف چگونگی کوک شدن ساز است. در برخی نقاط سیم اول لا و سیم دوم می است.
