آشنایی جامع با ساز داربوکا

چکیده

این نوشتار باهدف آشنایی جامع با ساز داربوکا گرد آوری شده است. به همین منظور شما عزیزان ابتدا با تاریخچه این ساز آشنا شده، انواع داربوکا را می‌شناسید. سپس نکاتی در باب نواختن ساز خواهید خواند و در پایان توصیه‌هایی در خصوص شیوه نگهداری صحیح ساز داربوکا آورده شده است.

تاریخچه داربوکا

کلمه Darbuka احتمالا ازکلمه Daraba گرفته شده‌است که در زبان عربی به معنای “ضربه زدن” است و بسیاری از عناصر نمادین، وجود اجداد این ساز را در مصر باستان تصدیق می‌کند. در پادشاهی میانه (هزاره دوم) و نیز بابل حدود1100 سال قبل از میاد و حتی در فرهنگ سومری ، تمدن‌های آناتولی، بین‌النهرین و آسیای میانه از این دسته سازها (Goblet Drums) استفاده می‌کردند. به گفته پروفسور فیلیپ ویگروکس(Philippe Vigreux) شناخته شده‌ترین متخصص در مبحث ساز شناسی، ریشه‌های داربوکا به سه ساز کوبه‌ای (Kuba, Dirrij, kabar) که در قرون وسطی در جهان عرب نواخته می‌شدند باز می‌گردد.

در خاورمیانه نام‌های بسیاری برای انواع سازهای جامی شکل به کار گرفته شده‌است. اگرچه شباهت‎‌های ظاهری آن‌ها باعث نمی‌شود که از لحاظ نواختن نیز شبیه به هم باشند، اما اشتراک‌هایی در برخی از تکنیک‌های وجود دارد.

نام اریکایی Doumbek می‌بایست ازریشه فارسی Dombak گرفته شده باشد که شکل جدیدی از Dombalak (نامی که در دوره‌ی اسانیان توسط ایرانیان استفاده می‌شد) بوده و توسط مهاجران شرقی به امریکا آورده شده‌است.

محبوبیت داربوکا دراین واقعیت نهفته که دارای گستره ی صوتی وسیعی است و همین امر به نوازندگان اجازه می‎‌دهد که سبکهای مختلف موسیقی را با این ساز بنوازند. داربوکاهای ترکی و عربی دو گونه محبوب هستند که با وجود گذشت سالیان و گذر از مدرنیته توانسته‌اند منحصر به فرد بودن خود را حفظ کنند.

تفاوت داربوکای ترک و عرب

تفاوت داربوکای ترک و عرب چندان هم زیاد نیست اما نقش اساسی در تولید صدای متفاوت دارند. حتی گاهی منجر به شکل گیری سبک جدیدی در موسیقی می‌شوند. تفاوت عمده این دو ساز در شکل لبه‌ی دهانه بزرگ آن‌هاست که به اصطاح به آن طوقه (Rim) می‌گوییم. در شکل های زیر دو نمونه را مشاهده می‌کنید.

مزیت داربوکای ترک این است که تکنیک بشکن (snapp)  را می‌توان به راحتی روی آن اجرا کرد ولی به علت داشتن لبه‌ی تیز، این نوع ساز اجازه‌ی چرخش سریع دست برای اجرای برخی ریزهای پر کاربرد و تکنیک‌های مدرن را نمی‌دهد. در صورتی که این حرکت‌ها در داربوکای عربی به راحتی قابل اجرا هستند. علاوه بر این داربوکای ترکی سبک‌تر از داربوکای عربی است.

طریقه نشستن و گرفتن ساز

• بدن شما باید در راحت‌ترین شکل ممکن روی سطحی که نشسته‌اید و ساز را در اختیار گرفته‌ای باشد. دقت داشته باشید که ارتفاع صندلی نه زیاد بلند و نه زیاد کوتاه باشد. پیشنهاد می‌شود که ارتفاع نشیمنگاه صندلی شما هم ارتفاع با پشت زانوی پایی باشد که قسمت گلویی ساز روی آن قرار گرفته است.
• سرشانه‌ها در یک راستا هستند.
• نرمی کف دست چپ روی طوقه‌ی ساز (Rim) می‌نشیند.
• میانه کف دست راست در راستای محل تلاقی پوست  و طوقه ساز قرارمی‌گیرد.

شماره گذاری انگشتان

1. انگشت اشاره Index Finger
2. انگشت وسط  Middle Finger
3. انگشت حلقهRing Finger
4. انگشت کوچکLittle Finger
5. انگشت شستThumb

محل قرار گیری دست چپ

سه زاویه برای آرنج دست چپ می‌توان تعریف کرد:

حالت اول: آرنج به صورت خوابیده روی قسمت گلوی ساز می‌باشد. در این حالت فشاری در عضلات سر شانه وجود ندارد ولی در برخورد انگشتان روی پوست (در دوره ابتدایی) دشوار است.

حالت دوم: آرنج هم ارتفاع با مچ دست می‌باشد.

حالت سوم: آرنج در ارتفاعی بالاتر از مچ دست قرار دارد. در این حالت فشار روی عضلات سرشانه بیشتر حس می‌شود ولی برخورد انگشتان روی پوست راحت‌تر است.

محل قرار گیری دست راست

قسمتی که کف دست راست خم می‌شود را در محل تلاقی پوست (Head) و طوقه ساز (Rim) قرار می‌دهیم.

نگهداری داربوکا

دمای متغییر اثرات مخری بر پوست داربوکا می‌گذارد بنابراین از قرار دادن ساز در مکان‌‌هایی که دمایشان مدام تغییر می‌کند بپرهیزید. همچنین از قرار دادن ساز در معرض تابش مستقیم نور خورشید یا هر مکانی که دمای گرمی دارد اجتناب کنید. رطوبت برای بدنه فلزی این ساز مضر است لذا بهترین جای ساز پس از هر مرتبه تمرین داخل هاردکیس و کاور داربوکا است.

منبع: کتاب آموزش داربوکا شایان ریاحی