پیش گفتار
نوشتار آشنایی جامع با ساز تنبک با هدف شرح توضیحاتی در خصوص این ساز گردآری شده است. تنبک سازی با قدمت است، زمان آن را به تمدن‌های دیرپایی مانند ایلام و ساسانیان نسبت داده‌اند. نقش پررنگ این ساز در موسیقی سنتدار ایران را نمی‌توان منکر شد. تنبک نقش به سزایی در ریتم و ضرب دارد. دو مولفه مهم در قطعه‌های موسیقی ایرانی. به همین علت نیز اکثریت نوازندگان سازهای ایرانی به گذراندن دوره‌ای در خصوص ریتم شناسی و ضرب با ساز تنبک روی می آورند. اگر مایل هستید با این ساز مهم در موسیقی سنت دار ایرانی بیشتر آشنا شوید تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
تمبک؟ تنبک؟ یا هردو؟
تقریبا باید گفت هر دو. برای تلفظ نام این ساز دو واژه تمبک و تنبک مطرح است. هر کدام از آنها طرفداران خاص خود را دارند. افرادی معتقدند این واژه از ابتدا “تنبک” بوده است. آنها چنین استدلال می کنند که شبیه به کلمه “شنبه” که برخی آن را “شمبه” گویند واژه “تنبک” صحیح است. تبدیل آن به “تمبک” را توسط افراد وبا هدف تلفظ آسان‌تر می دانند. چیزی که در ادبیات به فرایند واجی مشهور است. اما افرادی که بر این باورند که نام ساز فوق “تمبک” است می‌گویند این عنوان از 2 حرکت اصلی این ساز یعنی “تم” و “بک” وام گرفته شده.
انواع تنبک
تنبک یک تکه
بهره‌گیری از “یک قطعه چوب” برای ساخت این تنبک علت نام گذاری آن با عنوان “یک تکه” بوده است. پس از مبدل گشتن قطعه چوب به بدنه ساز تنبک، نوبت به کشیدن پوست روی آن می رسد. فرایند ساخت این نوع تنبک به زمان طولانی نیاز دارد همچنین کار چندان ساده نخواهد بود پس دور از انتظار نیست که این ساز قیمت بیشتری نسبت به انواع دیگر ساز تنبک راداشته باشد.
تنبک چند تکه
مشابه با تنبک یک تکه، علت نام گذاری تنبک چند تکه با این عنوان مربوط به بهره‌گیری از چند قطعه چوب برای ساخت این نوع تنبک می‌شود. اینکه نوازنده ملزم به ساخت ساز تنها از یک قطعه چوب نیست کار را برای او آسان تر می نماید.
تنبک فایبری
متریال مورد استفاده در این نوع تنبک از جنس فایبر است. عدم کاربرد چوب برای تهیه این ساز فرایند ساخت آن را آسان تر کرده و همچنین قیمت آن را پایین تر می‌آورد البته دور از انتظار نیست که در قیاس با تنبک های چوبی کیفیت صدای کمتری را داشته باشیم.
تنبک ترکه ای
ترکه‌هایی که از چوب خلق شده‌اند ماده سازنده این نوع تنبک هستند. وزن کم این ساز و راحتی که برای نوازنده به ارمغان می‌آورد وجه تمایز مثبت این نوع تنبک نسبت به سایر انواع تنبک است.
اجزای مختلف تنبک
آشنایی جامع با ساز تنبک
تنه
بخش عمده حجم یک تنبک به تنه آن اختصاص یافته است. در انواعی از تنبک که تنه شان دارای شیار باشد نوازنده راحت‌تر قادر به نگهداری ساز خواهد بود. تنبک دارای ابعاد متفاوت است بطور کلی می‌توان گفت قطری حدود 18تا22 سانتی متر وابسته به نوع و ابعاد کلی تنبک برای تنه ساز محتمل است.
آشنایی جامع با ساز تنبک
دهانه بزرگ
دایره توخالی با قطر های خارجی وداخلی به اندازه: 30 سانتی متر و 25 سانتی متر، دهانه بزرگ تنبک است، پوست ساز روی این قسمت کشیده می‌شود.
آشنایی جامع با ساز تنبک
دهانه کوچک
این قسمت از ساز ابعادی حدود 18 تا22 سانتی متر را دارد. تفاوت ابعاد این قسمت با دهانه بزرگ در انواع مختلف تنبک حدود 45 سانتی متر باید باشد.
آشنایی جامع با ساز تنبک
نفیر یا گلو
میان تنه ساز و دهانه کوچک قسمتی وجود دارد که بیرون تقریبا مخروطی شکل به نظر می‌آید و به آن نفیر یا گلو ساز تنبک می‌گویند.
آشنایی جامع با ساز تنبک
پوست تنبک
بر روی قسمت دهانه بزرگ تنبک، پوست تنبک کشیده می شود. پوست شتر، گوساله، بز از پوست‌های مورد استفاده در تنبک هستند. یکی از عوامل تعیین کننده در ضخامت پوست مورد استفاده ابعاد تنبک است. هر چه بزرگ‌تر باشد پوست ضخیم‌تری می‌طلبد. همچنین سلیقه نوازنده در انتخاب تنبک زیرخوان و بم‌خوان متفاوت بوده و حین خرید می‌بایست پس از گرفتن تست صدا، تنبکی با صدای مورد علاقه خود برگزیند.
امیدواریم مقاله آشنایی جامع با ساز تنبک شما را با این ساز خوش صدای کوبه‌ای آشنا کرده و چراغی در مسیر تهیه ساز تنبک، برای شما باشد.
