پیشگفتار
این نوشتار باهدف معرفی ساز بربت، عود و یا بربط به رشته تحریر درآمده است و در آن با پیشینه این ساز اجزای آن و منابعی جهت آموزش دیدن این ساز آشنا خواهید شد.
ساز خوش‌صدا عود یک ساز با اصالت ایرانی است که می‌توان ردپای آن را در ابیات مختلفی ازشاعران کهن این سرزمین یافت. نمونه آن بیت خیام که می‌گوید:
من هیچ ندانم که مرا آنکه سرشت از اهل بهشت کرد یا دوزخ زشت
جامی و بتی و بربتی بر لب کشت این هرسه مرا نقد و تورا نسیه بهشت.
حتما متعجب شده‌اید که چرا نام یک ساز اصیل ایرانی باید عربی باشد! در واقع ساز عود ریشه در روزگار ساسانیان و سازی به نام بربت یا بربط دارد. در ابتدای اسلام اعراب به ساز بربت ایرانی دست یافتند و از آنجا که شباهتی میان این ساز و سازی عربی که روی آن را با پوست بز می‌پوشاندند یافتند با آن خو گرفته و به علت چوبی بودن بدنه آن نام عود را بر این ساز گذاشتند. البته تفاوت‌هایی میان این ساز و بربت دوران ساسانی وجود دارد که کشیدگی بیشتری در ناحیه کاسه و دسته بلندتری داشته و دارای 4 زه بوده است. در کتاب مفاتیح العلوم اثر محمدبن کاتب خوارزمی (قرن 4) علت نام گذاری این ساز را با عنوان بربت، شباهت این ساز به سینه و گردن مرغابی عنوان کرده شده. به فارسی معنای بربت سینه‌ی مرغابی است.
بربط یا عود دارای 10 عدد سیم(5 جفت) است. دو/سل/ر/لا/سل ترتیب صدای سیم‌های عود از راست به چپ است. شمایل این ساز به گلابی می‌ماند. کاسه طنینی این ساز از جنس چوب‌های توت، فوفل، آبنوس است.
کاسه طنینی
همان‌گونه که پیشتر ذکر شد کاسه طنینی این ساز شبیه گلابی است همچنین از طول تقسیم شده است به دو نیمه مساوی و ترک‌هایی که از یک‌سر به دسته و از سر دیگر به کاسه متصل‌اند، دارد. چوب کاج متریال صفحه رویی این ساز است همچنین این ساز دارای سه دایره روی صفحه است که یکی بزرگ‌تر و از جنس استخوان است و دو دایره کوچک‌تر که خروج صدا را باعث می‌شوند. کمی پایین‌تر از این دایره‌ها و در قسمت پایینی ساز خرک قرار گرفته است.
خرک
قطعهای از جنس چوب با طولی حدود 10 سانتی‌متر و در قسمت انتهایی صفحه قرار گرفته که آن را خرک گویند. روی این قطعه چوبی شیارهایی با عمق کم جهت عبور وترها وجود دارد. عموما خرک به واسطه‌ی تکه چوب یا صدفی به صفحه رویی چسبیده است.
دسته
اگر طول کاسه بربت را به سه قسمت تقسیم نماییم دسته این ساز طولی معادل یک قسمت از این سه قسمت را دارد همچنین قطر این دسته حدود 10 سانتی‌متر است. برخلاف گذشته که این ساز دارای دستان‌بندی بوده‌است امروزه دسته بربت دستان‌بندی نمی‌شود.
سرپنجه
در هر سمت جعبه‌های بربت 5 گوشی قرار گرفته است. داخل این محفظه خالی است و قدری به سمت عقب نسبت به دسته ساز قرار می‌گیرد.
شیطانک
میان دسته و سرپنجه به ارتفاع تقریبا یک میلی‌متر قطعهای از جنس چوب با ارتفاع کم قرار گرفته که روی آن شیارهایی است و وترهای بربت از آن عبور می‌نمایند.
وترها
برای تهیه وترهای بربت ممکن است از سه متریال مختلف استفاده شود:
- روده‌ی تابیده شده‌ی گوسفند
- ابریشم تابیده شده همراه روکش فلزی
- سیم‌هایی از جنس نایلون در ضخامت‌های مختلف
بربت دارای 10عدد وتر است. این وترها بصورت جفت یکسان کوک می‌شوند.
مضراب
مضراب بربت از جنس پلاستیک از نوع نرم آن است در مواردی نیز از پر پرندگان بهره‌می‌گیرند.
عود و عهد معاصر
با تاسیس هنرستان عالی موسیقی در 1328 تعدادی از استادان: یوسف کاموسی، اکبر محسنی، منصور نریمان که عمدتا نوازنده سه‌تار بوده‌اند تلاش کردند تا بار دگر این ساز را آموخته و آن را در ایران زنده کنند چراکه در قرن اخیر این ساز منحصرا میان عرب‌ها و بیشتر مصریان بوده‌است.
برای آموزش این ساز می‌توانید از کتاب مبانی عودنوازی اثر حمید خوانساری و یا DVD آموزش عود استفاده نمایید.
